Δημήτρης Καλφάκης: «Η ιστορία του μεταλλείου ήταν στην αφάνεια»

Ο Δημήτρης Καλφάκης έχει τελειώσει ιδιωτική σχολή σκηνοθεσίας και έκανε το μεταπτυχιακό του στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, πάνω στην παραγωγή ταινιών ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, δεν περιορίζεται στη σκηνοθεσία. Αγαπά και τις υπόλοιπες ειδικότητες του κινηματογράφου, όπως είναι το μοντάζ, η εικονοληψία και το σενάριο. Στις δικές του παραγωγές, μάλιστα, υπογράφει πάντα ως σεναριογράφος. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ζει στη Μύκονο, ένα νησί που αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον ίδιο. Η ταινία του με τίτλο «Μετάλλου Μνήμη» αφορά την ιστορία του μεταλλείου «MYCOBAR», που λειτούργησε για σχεδόν 30 χρόνια στην ευρύτερη περιοχή της Άνω Μεράς και θα προβληθεί την Κυριακή 17 Οκτώβρη, για πρώτη φορά στους Μυκονιάτες, στο Γρυπάρειο Πολιτιστικό Κέντρο.  

“Στη Μύκονο, όπου δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην τουριστική βιομηχανία, η ιστορία του μεταλλείου, που είναι ιδιαίτερα σημαντική, ήταν στην αφάνεια”

Τι πραγματεύεται το ντοκιμαντέρ σας με τίτλο « Μετάλλου Μνήμη»; 

Η ταινία «Μετάλλου Μνήμη» είναι ένα ντοκιμαντέρ βιομηχανικής κληρονομιάς, που ουσιαστικά προσπαθεί κινηματογραφικά να ανασυστήσει την ιστορία του μεταλλείου «MYCOBAR», το οποίο λειτούργησε στη Μύκονο από το 1955 έως το 1983. Εστιάζει κυρίως στην επιρροή που είχε το μεταλλείο στην τοπική κοινωνία κατά την περίοδο της λειτουργίας του. Ουσιαστικά, με κάλεσε η κυρία Δήμητρα Λοίζου Βουλγαράκη, μία τοπική ερευνήτρια, που από το 2013 έχει αρχίσει μια συστηματική έρευνα για το μεταλλείο. Εκείνη είναι που προσπαθεί να ανασύρει από τη λήθη την ιστορία του και μου πρότεινε να κάνω την ταινία. Την ακολούθησα τα πρώτα χρόνια της έρευνάς της σε αρκετές προφορικές μαρτυρίες, δηλαδή κατά τις επισκέψεις της σε εργαζομένους και, έχοντας στοιχεία από την έρευνά της και αρχειακό υλικό, έφτιαξα αυτό το ντοκιμαντέρ. Μαθαίνοντας την ιστορία από την ίδια, έκανα την ταινία. 

Πώς αποφασίσατε να κάνετε ένα ντοκιμαντέρ για το μεταλλείο της Μυκόνου; 

Στην αρχή πήρα αυτήν την απόφαση, διότι σκέφτηκα ότι είναι ένα κομμάτι που πρέπει να αναδειχθεί, να βγει στην επιφάνεια. Στη συνέχεια, ερευνώντας την ιστορία και τη βιομηχανική πλευρά του Αιγαίου, είδα ότι υπάρχει ένα κενό όσον αφορά τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις και τη βιομηχανική κληρονομιά. Δημιουργώντας αυτήν την ταινία θέλησα να δείξω ότι κάνοντας ταινίες ιστορικού περιεχομένου μπορούμε να ανασύρουμε σημαντικά θέματα και να βοηθήσουμε σε μία καταγραφή και μια ιστορική αναγνώριση. Στη Μύκονο, όπου δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην τουριστική βιομηχανία, η ιστορία του μεταλλείου, που είναι ιδιαίτερα σημαντική, ήταν στην αφάνεια. Και πιστεύω ότι η συγκεκριμένη ταινία, καθώς και άλλες δράσεις που πρόκειται να συμβούν (όπως μία συνεργασία με το Πολυτεχνείο για την ανάδειξη της ιστορίας του μεταλλείου) θα φέρουν μια ισορροπία. 

Αντιμετωπίσατε δυσκολίες; 

Όχι, δεν αντιμετώπισα κάποια δυσκολία. Το μόνο που με δυσκόλεψε ήταν το να βρω χρηματοδότηση, δηλαδή την παραγωγή για την ταινία. Ευτυχώς, το 2018, όταν ο δήμαρχος του νησιού Κωνσταντίνος Κουκάς έμαθε ότι ψάχνω κάποιον για την παραγωγή, προθυμοποιήθηκε να αναλάβει τη χρηματοδότηση. Έτσι, ενώ είχα φτάσει σε ένα σημείο να πω ότι δεν γίνεται άλλο χωρίς παραγωγή, ο δήμος ήρθε να καλύψει αυτό το σημαντικό κενό. 

Σε τι κατάσταση είναι σήμερα η περιοχή του Μεταλλείου; Πολλοί Μυκονιάτες μιλούν για περιβαλλοντική καταστροφή. 

Εδώ και δεκαετίες, ίσως και από το κλείσμο του μεταλλείου, αυτή η περιοχή καθημερινά γεμίζει με μπάζα και διάφορα απορρίμματα. Είναι μια εικόνα που δεν τιμά το νησί και κανέναν από εμάς που μένουμε εκεί. Δεν ξέρω πώς φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Ίσως γιατί είναι ένα απόμερο σημείο. Κατά καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες να ελεγχθεί η κατάσταση, αλλά δεν έχουμε δει αποτέλεσμα. 

“Η ταινία θα συνεχίσει την πορεία της και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και στο εξωτερικό, ενώ έχουν ξεκινήσει και οι συζητήσεις για να προβληθεί στη δημόσια τηλεόραση”

Η ταινία σας έκανε πρεμιέρα στο 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ενώ στο 8ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ιεράπετρας απέσπασε και βραβείο στην κατηγορία ταινιών μεγάλου μήκους. 

Πράγματι, πήραμε τη δεύτερη θέση για τις μεγάλου μήκους ταινίες στο Φεστιβάλ της Ιεράπετρας. Αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα, γιατί γενικά προσπάθησα να δημιουργήσω μια ταινία, η οποία θα μπορεί να πάει την ιστορία του μεταλλείου πέρα από τα όρια του νησιού. Ακόμη, η πρεμιέρα μας ήταν στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που είναι ίσως το πιο σπουδαίο στη χώρα μας. Ωστόσο, δεν θεωρήσαμε τη συμμετοχή μας ως κάτι δεδομένο, καθώς η θεματολογία αλλά και το μήκος του ντοκιμαντέρ δύσκολα συναντάται σε Φεστιβάλ. Οπότε αυτή η αναγνώριση νομίζω πως πιστοποιεί και τη δουλειά μου. Η ταινία θα συνεχίσει την πορεία της και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και στο εξωτερικό, ενώ έχουν ξεκινήσει και οι συζητήσεις για να προβληθεί στη δημόσια τηλεόραση.

Την Κυριακή 17 Οκτώβρη θα προβληθεί στο Γρυπάρειο Πολιτιστικό Κέντρο. 

Είναι η πρώτη φορά που η ταινία θα παρουσιαστεί στο νησί. Βέβαια τα Φεστιβάλ φέτος, λόγω της πανδημίας, έγιναν και διαδικτυακά, οπότε αρκετός κόσμος έχει παρακολουθήσει ήδη την ταινία. Ομολογώ ότι ο αρχικός μου στόχος ήταν να προβληθεί στην πλατεία της Άνω Μεράς σε μία ανοιχτή προβολή το καλοκαίρι. Δυστυχώς όμως, λόγω των μελτεμιών, δεν μπορέσαμε να το πραγματοποιήσουμε. Η Άνω Μερά εμπεριέχει και έναν συμβολισμό, γιατί ενώ η μεταλλευτική ιστορία αφορά όλο το νησί και έχει αντίκτυπο σε όλη την κοινωνία, η καρδιά της χτυπά στην Άνω Μερά. Το μεταλλείο βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Άνω Μεράς, με τους περισσότερους εργαζομένους να ζουν εκεί, οπότε έχει ιδιαίτερη σημασία. Στο τέλος της ταινίας θα προσπαθήσουμε να έχουμε και έναν διάλογο, ώστε να λύσουμε απορίες και να ακούσουμε τυχόν διάφορες τοποθετήσεις.  

“Η ραγδαία αύξηση της τουριστικής βιομηχανίας έφερε αλλαγές. Κατά τη γνώμη μου πολλές από αυτές τις αλλαγές είναι αρνητικές και θα πρέπει κάποια στιγμή να εστιάσουμε στο μέλλον”

Ποια είναι σχέση σας με το νησί της Μυκόνου;  

Δεν κατάγομαι από τη Μύκονο, ωστόσο ζω εδώ τα τελευταία 15 χρόνια. Η γιαγιά μου ήταν Μυκονιάτισα και έτσι περνούσα στο νησί όλα τα καλοκαίρια της παιδικής και εφηβικής μου ηλικίας. Το πατρικό μου βρίσκεται σε μία πολύ όμορφη περιοχή της Χώρας, τον Άγιο Σπυρίδωνα. Το 2006 μετακόμισα εδώ για επαγγελματικούς λόγους.  

Γνωρίζοντας τόσο καλά το νησί, τι είναι αυτό που ίσως σας λείπει περισσότερο ή θα θέλατε να αλλάξετε; 

Αυτό που μου λείπει είναι να είμαι παιδί στη Μύκονο. Τις καλύτερες στιγμές της ζωής μου τις έχω περάσει στο νησί και νομίζω πως το ίδιο ισχύει και για όλα τα παιδιά που περνούν εδώ το καλοκαίρι τους. Θεωρώ πως τα χρόνια που ζήσαμε εμείς τότε δεν πρόκειται να ξανα έρθουν. Η ραγδαία αύξηση της τουριστικής βιομηχανίας έφερε αλλαγές. Κατά τη γνώμη μου πολλές από αυτές τις αλλαγές είναι αρνητικές και θα πρέπει κάποια στιγμή να εστιάσουμε στο μέλλον. Τι τουρισμό θέλουμε, κατά πόσο μπορούμε να τον υποστηρίξουμε και τι αλλοιώσεις φέρνει στη ζωή μας. Η Μύκονος είναι των άκρων. Δεν είναι ποτέ μέτρια. Ή θα έχουμε πολύ κόσμο και δυσκολίες ή θα είμαστε μόνοι μας το χειμώνα και θα παίρνουμε ανάσες. Θα ήθελα μια Μύκονο διαφορετική τον χειμώνα, θα ήθελα μια Μύκονο που μπορεί να προσφέρει περισσότερα πράγματα στους μόνιμους κατοίκους.  

Φωτογραφία: Σπύρος Παλούκης

Ποια πιστεύετε είναι η καλύτερη εποχή στη Μύκονο; 

Νομίζω πως η καλύτερη περίοδος της Μυκόνου είναι πριν την έναρξη της σεζόν, αλλά και στο τελείωμα της. Στην αρχή έχουμε όλοι μια απίστευτη ενέργεια, όρεξη, ακόμη και αγωνία για το πώς θα πάμε. Η πλειοψηφία από εμάς, άλλωστε, εξαρτάται από την τουριστική βιομηχανία. Έπειτα, είναι ωραία και στο τέλος της σεζόν. Είναι μία λύτρωση. Έρχεται η ώρα να δούμε τους ανθρώπους μας, να ξεκουραστούμε και να γεμίσουμε ξανά τις μπαταρίες μας. 

“Σίγουρα θα ήθελα να κάνω ακόμα μια ταινία όσο μένω στη Μύκονο. Μια ανθρωπολογική ταινία για το πώς επηρεάζει η τουριστική βιομηχανία τους ντόπιους”

Είστε ικανοποιημένος με την πολιτιστική εικόνα της Μυκόνου; 

Ακούω μια συζήτηση για τα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού και, σε αντίθεση με τα κακώς κείμενα που φέρνει ο τουρισμός, θα ήθελα να πω ότι φυσικά το να κάνουμε πολιτιστικά προϊόντα δεν είναι ένα αντιστάθμισμα στις δυσκολίες που έχουμε, αλλά δείχνει και κάτι. Τα τελευταία χρόνια πιστεύω γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια. Γίνονται πολλές εκδηλώσεις, υπάρχει γενικά μια κινητικότητα, η οποία θα ήταν καλό να συνεχιστεί. Βέβαια, το πιο σημαντικό είναι να δημιουργήσουμε μια κοινωνία ζωντανή. Έχει σημασία όλη αυτή η υπεραξία που κερδίζουμε τουριστικά, να μετουσιωθεί στην ποιότητα της ζωής μας. 

Έχετε σκοπό να δημιουργήσετε κάποια νέα ταινία, πιθανώς ξανά στη Μύκονο; 

Έχω κάποιες σκέψεις στο μυαλό μου. Δυστυχώς όμως λόγω της πανδημίας πολλά πράγματα που ήταν να γίνουν έμειναν πίσω. Το τοπίο αλλάζει. Σίγουρα, όμως, θα ήθελα να κάνω ακόμα μια ταινία όσο μένω στη Μύκονο. Μια ανθρωπολογική ταινία για το πώς επηρεάζει η τουριστική βιομηχανία τους ντόπιους. Σε αυτό το σημείο θέλω να τονίσω πως, ενώ τα τελευταία χρόνια τα ελληνικά ντοκιμαντέρ στο εξωτερικό επιτυγχάνουν -όπως για παράδειγμα το 2019, που το Κέντρο Κινηματογράφου πρότεινε για πρώτη φορά ελληνικό ντοκιμαντέρ για τα Όσκαρ («Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες» της Μαριάννας Οικονόμου)- αντιμετωπίζουμε μεγάλο θέμα στο κομμάτι της παραγωγής. Ο κινηματογράφος βασίζεται πολύ σε τεχνικά εργαλεία, έχει ένα υψηλό κόστος, θέλει χρόνο και αυτό δημιουργεί δυσκολίες.