Μαρία Ιγγλέση: Μια Μυκονιάτισσα ζωγράφος που έσπασε τα στερεότυπα και έκανε το όνειρό της πραγματικότητα

Η Μαρία Ιγγλέση ήταν μία από τις πρωτοπόρες ζωγράφους των αρχών του εικοστού αιώνα, η οποία γεννήθηκε στη Μύκονο. Σύμφωνα με μελετητές και ιστορικούς τέχνης, χαρακτηρίστηκε πρωτοπόρος όχι μόνο λόγω των έργων της, αλλά και λόγω των επιλογών που έκανε στη ζωή της, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα της εποχής και γράφοντας λαμπρή ιστορία στον χώρο της τέχνης, που κάνει τους Μυκονιάτες να αισθάνονται υπερήφανοι για εκείνη ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, η Μαρία Ιγγλέση όπως και άλλες καλλιτέχνιδες της εποχής της, αποτελεί μια σχετικά υποφωτισμένη πτυχή της νεοελληνικής τέχνης που αφορά στη συμμετοχή των γυναικών στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας. Ας ρίξουμε λοιπόν «φως» σε αυτή τη σημαντική προσωπικότητα της τέχνης αλλά και της Μυκόνου.

Η Μαρία Ιγγλέση (πάνω δεξιά) στη Μύκονο

Ποια ήταν η Μαρία Ιγγλέση

Η Μαρία Ιγγλέση γεννήθηκε στη Μύκονο από μια ευκατάστατη οικογένεια. Η μητέρα της Αναστασία Χαλκιοπούλου ανήκε σε παλιά αριστοκρατική γενιά του νησιού. Για το επάγγελμα του πατέρα της, Γεράσιμου Ιγγλέση, δεν υπάρχουν λεπτομερείς πληροφορίες, ωστόσο το αποτύπωμα της οικογένειας Ιγγλέση αντανακλάται σε μυθιστόρημα της Μυκονιάτισσας πεζογράφου Μέλπως Αξιώτη, καθώς χαρακτηρίζει το σπίτι τους «καραβοκύρικο και τρανό».

Η οικογένεια Ιγγλέση- Από κάτω αριστερά: Αναστασία (μητέρα), Ειρήνη, Γεράσιμος (πατέρας), Μαρία Φωτογραφία B. Borri e figlio. Κέρκυρα, π. τέλη 19ου αι.

Η Μαρία Ιγγλέση είχε την ευλογία να μεγαλώσει σε ένα σπίτι ανώτερου κοινωνικού στρώματος. «Σε τέτοια σπίτια οι γυναίκες ενθαρρύνονταν να ασχοληθούν με τις τέχνες στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μόρφωσης, ωστόσο όχι για να ασχοληθούν με αυτό επαγγελματικά», εξηγεί στο Mykonos Post η Ιστορικός Τέχνης και Επιμελήτρια Εκθέσεων, Ειρήνη Σαββανή.

Από αριστερά: Ειρήνη Ιγγλέση, πιθανόν Ιωάννης Γρυπάρης, Μαρία Ιγγλέση Ιταλία, αρχές 20ού αι.

Η Μαρία, όπως και η αδελφή της Ειρήνη, σπούδασαν στη Σχολή των Ουρσουλινών στην Τήνο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Εκείνη την εποχή, η φήμη της σχολής ήταν τέτοια, που πολλές εύπορες και μεγαλοαστικές οικογένειες έστελναν τις κόρες τους για να αποκτήσουν υψηλής ποιότητας μόρφωση. Η οικογένεια Ιγγλέση διατηρούσε σπίτι στην Αθήνα, όπου περνούσαν χρόνο εκεί τον χειμώνα. Η Μαρία έδειχνε πάντα μια κλίση προς τη ζωγραφική και έτσι αποφάσισε να πάει εκεί για να ξεκινήσει την ενασχόλησή της με την τέχνη.

Μαρία και Ειρήνη Ιγγλέση Μύκονος, π. αρχές 20ού αι.

Η ενασχόληση με τη ζωγραφική

Αρχικά παρακολούθησε μαθήματα κατ’ οίκον με τον καθηγητή στο Σχολείο των Τεχνών «Βικέντιος Μποκατσιάμπης». Ωστόσο για τη Μαρία αυτό δεν ήταν αρκετό. Είχε πολύ μεγαλύτερες φιλοδοξίες γι’ αυτό που αγαπούσε και ήταν αποφασισμένη να αποκτήσει επίσημη καλλιτεχνική παιδεία. Και δεν θα άφηνε κανέναν να τη σταματήσει. Διαλύοντας λοιπόν κάθε στερεότυπο για τη γυναίκα για εκείνη την εποχή, μεταφέρθηκε στη Ρώμη γύρω στο 1907 και παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής σε Ακαδημία Καλών Τεχνών, όπου, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, φαίνεται να διακρίθηκε μεταξύ των συμφοιτητών της.

Κατά το διάστημα αυτό ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της Ιταλίας (Νάπολη, Πομπηία, Τίβολι, Βενετία κ.ά.). Μελετούσε σχολαστικά τα μουσεία της χώρας και έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για την ιταλική φύση και τα ιστορικά της μνημεία. Απεικόνισε όψεις της Πομπηίας, στην οποία διέμενε για να απαθανατίσει τις αρχαιότητες και η λατρεία της για την τέχνη ήταν τεράστια. Το διάστημα αυτό, μεταξύ άλλων, ήρθε σε επαφή με το κίνημα του ιμπρεσιονισμού, το οποίο και υιοθέτησε στην καλλιτεχνική της γραφή.

Δυο χρόνια μετά τη διαμονή της στην Ιταλία, έρχεται για εκείνη η μεγάλη στιγμή, κατά την οποία θα οργανώσει τη δική της ατομική έκθεση στην αίθουσα «Παρνασσός», με 33 έργα, τα οποία είναι κυρίως τοπιογραφίες (Αρχαία Αππία οδός, Εξοχή της Ρώμης, Εξοχή της Νεαπόλεως, Οικία Vettii, κ.ά.). Τα έργα της Μαρίας εντυπωσίζουν από την πρώτη στιγμή. Το έργο της μάλιστα συγκρίθηκε με αναγνωρισμένες ομότεχνές της.

Κατά την παραμονή της στην Ιταλία, η Μαρία έστελνε τακτικά ανταποκρίσεις για καλλιτεχνικά θέματα στο καλλιτεχνικό περιοδικό «Πινακοθήκη», ενώ παράλληλα με τις εικαστικές εξελίξεις στην Ιταλία έγραψε άρθρα για σημαντικά μνημεία της Ιταλίας, όπως το Μουσείο Προϊστορίας της Villa Giulia, ενώ συνέταξε και άρθρα που αφορούσαν τη ρωμαϊκή ιστορία. Το κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός στο οποίο αφιέρωσε αρκετά πλούσια αρθρογραφία ήταν η Διεθνής Έκθεση της Ρώμης, η οποία οργανώθηκε το 1911 για τον εορτασμό της συμπλήρωσης πενήντα χρόνων από την ενοποίηση της Ιταλίας. Μάλιστα, για την Ελλάδα ήταν η πρώτη επίσημη συμμετοχή σε διεθνή έκθεση του εξωτερικού. Εκεί συμμετείχε και η Ιγγλέση. «Αξίζει να αναφέρουμε πως στον ελληνικό κατάλογο, ο οποίος εκδόθηκε αργότερα, δεν αναφερόταν σε κανένα σημείο στο έργο της Ιγγλέση, ήταν σαν να μην υπήρξε ποτέ. Εμείς όμως γνωρίζουμε ότι συμμετείχε διότι έχουμε δει τον κατάλογο της έκθεσης της Ρώμης, ενώ έχουμε και μια κριτική του Κώστα Κεροφύλλα, δημοσιογράφου και Ιστορικού, ο οποίος έκανε ανταπόκριση από τη Διεθνή Έκθεση της Ρώμης και περιγράφει τα έργα της Μαρίας Ιγγλέση ως φόρους τιμής προς την ελληνική τέχνη», τονίζει στο Mykonos Post η Ειρήνη Σαββανή.

Το ενδιαφέρον της ήταν προσανατολισμένο στην ευρωπαϊκή «νέα»- για την εποχή- τέχνη, η οποία αποτελεί στην ουσία μια συνέχεια του ιμπρεσιονισμού.  Σημαντική ήταν και η ανταπόκρισή της από την Μπιενάλε της Βενετίας το 1912. Μέσα από το άρθρο της υποδηλώνει τον θαυμασμό προς τον ιμπρεσιονισμό. Συγκεκριμένα, η Μαρία γράφει: «Ο αληθής καλλιτέχνης, ως όνειρον έχει, δι’ αυτό εργάζεται, προς το σημείον εκείνον τείνουν τα βήματά του, γοργά ή βραδέα, αναλόγως του ταλάντου του. Το όνειρον αυτό είνε η στιγμιαία απόδοσις των εντυπώσεών του».

Από αριστερά: Μαρία Ιγγλέση, νέος άντρας, Ειρήνη Ιγγλέση Φωτογραφία Γ. Ποταμιτάκης, Αθήνα, π. αρχές 20ού αι.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Ιταλία συμμετείχε σε διεθνή ομαδική έκθεση στο Κάιρο οργανωμένη από τον «Ελληνικό Καλλιτεχνικό Σύνδεσμο» (15 Φεβρουαρίου 1910). Συμμετείχε με πέντε ελαιογραφίες, μαζί με άλλες τέσσερις γυναίκες ζωγράφους και στο Montecatini στην Ιταλία, όπου συμμετείχε με τρία έργα.

 Η επιστροφή στην Ελλάδα με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η Μαρία Ιγγλέση αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Διατηρούσε στενούς δεσμούς με την αδελφή της Ειρήνη, αλλά και με συγγενείς της από τη Μύκονο. Υπήρξε μάλιστα και η παράνυμφος στον γάμο της αδελφής της με τον ποιητή Ιωάννη Γρυπάρη που έγινε στη Νάπολη το 1912. Η Ειρήνη, όπως εύκολα διαπιστώνει κάποιος βλέποντας το σύνολο των έργων της Μαρίας Ιγγλέση, αποτέλεσε πολλές φορές το μοντέλο της, σε πολλές προσωπογραφίες. Σύμφωνα με μαρτυρίες συγγενών, η Μαρία, όταν ήταν στην Αθήνα, έμενε στο σπίτι της αδελφής της στην Καλλιθέα.

Ειρήνη Ιγγλέση

Σε ηλικία πενήντα ετών, υπέβαλε έναν αριθμό έργων στους καθηγητές της Σχολής Καλών Τεχνών και της απονεμήθηκε το  απολυτήριο της Γραφικής με βαθμό «Λίαν Καλώς». Η Μαρία Ιγγλέση οργάνωσε ατομικές εκθέσεις (στον «Παρνασσό» το 1909, στο εργαστήριό της το 1917, στην Αίθουσα της Ακαδημίας το 1923, στον «Παρνασσό» το 1929) και συμμετείχε σε ομαδικές ( Έκθεση Κηφισίας 1916, Αίθουσα Στρατηγοπούλου 1926, Ζάππειο Μέγαρο 1926, 1933 κ.ά). Ο Τύπος της εποχής της αφιέρωσε κριτικά σημειώματα, μέσα από τα οποία τονίζεται συχνά η ιμπρεσιονιστική τεχνοτροπία της: «η Δις Ιγγλέση ήδη ενεκολπώθη τον ιμπρεσιονισμόν. Χρώματα πυκνά και χτυπητά».

“Σε μια πολύ παλιά εποχή, η Μαρία Ιγγλέση αψήφησε τους “περιορισμούς” του φύλου της και μην ξεχνάτε ότι μιλάμε για το 1901”.

Η καλλιτεχνική αλλά και κοινωνική προσφορά της Μαρίας Ιγγλέση

Αξίζει να αναφέρουμε πως η Μαρία Ιγγλέση επεδίωξε εξαρχής να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη ζωγραφική και ήξερε πάντα πως αυτό θέλει να κάνει στη ζωή της. Το γεγονός μάλιστα ότι δεν απέκτησε οικογένεια, της επέτρεψε να αφοσιωθεί στην τέχνη της και να εκθέτει τα έργα της σε ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις επι ίσοις όροις με τους άνδρες ζωγράφους. Αυτό είναι και το βασικό στοιχείο της κοινωνικής της προσφοράς. Η ζωγράφος κατάφερε να ταξιδέψει μόνη της σε μια ξένη χώρα για να κυνηγήσει το όνειρό της, σε μια εποχή που ήθελε τη γυναίκα να είναι απλά πιστή σύζυγος και σωστή μητέρ. Εκείνη, όμως, προτίμησε να αφοσιωθεί στην τέχνη της από το να κάνει οικογένεια και δεν δίστασε να συνυπάρξει με άνδρες καλλιτέχνες σε ομαδικές εκθέσεις.

Τοπίο Μυκόνου

«Το έργο της Μαρίας Ιγγλέση θα πρέπει να αποτιμηθεί όχι μόνο ως προς την καλλιτεχνική του αξία, αλλά και όσον αφορά το αποτέλεσμα μιας πρωτοποριακής προσωπικότητας. Σε μια πολύ παλιά εποχή, η ίδια αψήφησε τους “περιορισμούς” του φύλου της και μην ξεχνάτε ότι μιλάμε για το 1901. Εκείνη σπούδασε στην Ιταλία και έζησε μια ζωή πέρα από τα στερεότυπα που επέβαλλε η κοινωνία και θέλησε να ενταχθεί σε ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον», λέει χαρακτηριστικά στο Mykonos Post η Ειρήνη Σαββανή.

Έργα της βρίσκονται σήμερα στη Συλλογή του Δήμου Μυκόνου, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και σε ιδιωτικές συλλογές. Σύμφωνα με το κληροδότημα της αδελφής της Ειρήνης Ι. Γρυπάρη, το γένος Ιγγλέση, το 1953 η οικογενειακή οικία παραχωρήθηκε στον Δήμο Μυκόνου, η οποία στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Μυκόνου «Μαρία Ιγγλέση».

“Τα έργα της έχουν κυρίως φυσικά τοπία αλλά και ιστορικά μνημεία, ενώ γενικώς κινείται στις παρυφές του ιμπρεσιονισμού”.

Τα χαρακτηριστικά των έργων της Μαρίας Ιγγλέση

Η ίδια έχει απεικονίσει μεταξύ άλλων τοπία της Πελοποννήσου, του Μυστρά, της Σπάρτης, της Αττικής, της Υπάτης, της Σαντορίνης, της Κρήτης και βέβαια της αγαπημένης της Μυκόνου (δεκατρία έργα). Τον Αύγουστο του 2019 πραγματοποιήθηκε στην Δημοτική Πινακοθήκη της Μυκόνου η έκθεση «Μαρία Ιγγλέση- Μια Mυκονιάτισσα πρωτοπόρος ζωγράφος/ 1882– 1942», την οποία επιμελήθηκε η Ιστορικός Τέχνης και Επιμελήτρια Εκθέσεων, Ειρήνη Σαββανή, σε συνεργασία με την ΚΔΕΠΠΑΜ.

Λιμάνι Μυκόνου

Σύμφωνα με την Ειρήνη Σαββανή, τα έργα της Μαρίας Ιγγλέση χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της φύσης. «Τα έργα της έχουν κυρίως φυσικά τοπία αλλά και ιστορικά μνημεία, ενώ γενικώς κινείται στις παρυφές του ιμπρεσιονισμού. Για όποιον δεν γνωρίζει, με τον όρο «ιμπρεσιονισμός» στην τέχνη αναφερόμαστε στο κίνημα το οποίο γεννήθηκε στην Ιταλία και ασχολείται με την αναπαράσταση της πρώτης εντύπωσης που δημιουργείται στον καλλιτέχνη, όταν βλέπει ένα φυσικό τοπίο. “Παίζει” ουσιαστικά με το φως. Αυτό χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό και τα έργα της Μαρίας Ιγγλέση».

Με πληροφορίες από τον κατάλογο της έκθεσης «Μαρία Ιγγλέση- Μια Mυκονιάτισσα πρωτοπόρος ζωγράφος/ 1882– 1942», την οποία επιμελήθηκε η Ιστορικός Τέχνης και Επιμελήτρια Εκθέσεων κ. Ειρήνη Σαββανή, σε συνεργασία με την ΚΔΕΠΠΑΜ. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στην Δημοτική Πινακοθήκη της Μυκόνου, τον Αύγουστο του 2019.