Μυκονιάτικα κάλαντα: Αυτή είναι η ιστορία τους

Στη Μύκονο, όπως και σε όλη την Ελλάδα, ψάλλουν διαφορετικά κάλαντα τα Χριστούγεννα, διαφορετικά την Πρωτοχρονιά και διαφορετικά τα Θεοφάνια. Ωστόσο, τα παραδοσιακά κάλαντα του νησιού δεν έχουν καμία σχέση με αυτά που γνωρίζουμε. Μάλιστα, υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά είδη καλάντων, τα οποία ψάλλονται στη Μύκονο και κάποια από αυτά, έχουν να κάνουν με την περιοχή από την οποία προέρχονται.

«Στη Μύκονο ψέλνουμε διάφορα κάλαντα»

Με την βοήθεια της προέδρου του Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, Άννας Αθυμαρίτη, το Mykonos Post, ξετυλίγει αυτό το όμορφο χριστουγεννιάτικο «κουβάρι» και προσπαθεί να βρει την άκρη, αλλά και την ιστορία που υπάρχει γύρω από τα τέσσερα παραδοσιακά κάλαντα της Μυκόνου. «Στη Μύκονο ψέλνουμε διάφορα κάλαντα. Κάποια από αυτά και ίσως τα πιο ιδιαίτερα, είναι αυτά που λέγονται Ντρανταμάσουρα ή Σκυλομούλαρα και μέσα από αυτά αναδεικνύεται το αγροτικό στοιχείο. Ακόμη και η αναφορά στον Άγιο Βασίλη, γίνεται σε σύνδεση με την αγροτιά. Πολύ παλιά, τα έψελναν οι ντόπιοι αγρότες της Μυκόνου. Ήταν άνθρωποι που είχαν έφεση στο να σκαρώνουν στιχάκια και συνήθως μέσα σε αυτά μιλούσαν για την καθημερινότητά τους, τις δουλειές τους, την ίδια τους τη ζωή», μας εξηγεί η Άννα Αθυμαρίτη. Τα Ντρανταμάσουρα ή Σκυλομούλαρα, είναι τα «βέρα» Μυκονιάτικα κάλαντα και ψέλνονται στη Μύκονο όλο το 12ημερο των γιορτινών ημερών και έχουν ως εξής:

Ανέβαινα κατέβαινα, τ’ Αη Γεωργίου τις σκάλες χρυσό πουλάκι εσκιάχτηκα, σκι αρώγα να πετάξει.Κι αρώγα δε επέταξε,σταυρό και δαχτυλίδι και στη μπουζού μου το ‘βαλα, κης μάνας μου το πάου.«Μάνα κι αν είσαι μάνα μου, και ΄γω παιδί δικό σου κάμεθερμό και λούσε  με μεσ’ αργυρολάινες και βάλε μου τη σκούφια μου την ντρανταμασουρένια πο’ χει, τα ντρανταμάσουρατα ντρανταμασουρίδια , πο’ χει μια κούπα με αθό, μια κούπα με λουλούδια.Λουλούδια, λουλουδάκια μου, πετάξετέ με πέρα να διω, το θείο μου Αυγερινό τον κύρη μου φεγγάρι να διώ, τον πρώτο μου αδελφό, στην μούλα καβαλάρη ,να παίζουν τα ταμπούρλα του, να πέφτει το λογάρι.Ελάτε χήρες και άναντρες, μαζεύετε λογάρι, να παίρνω ‘γω το πίτεροκαι σεις το σιμιγδάλι..» Για δε το σκυλομούλαρο, πως κάνει το ζευγάρικι ο Αη Βασίλης κάθεται απάνω στο βουνάλι.«Άγιε Βασίλη Δέσποτα πόσα πινάκια σπέρνεις;»«Σπέρνω σιτάρι δώδεκα κριθάρι δεκαπέντε βρώμη και ρόδο δεκαοχτώ ούλα σαρανταπέντε.»και πήανε και το φάανελαγοί και περδικάκια παίρνω το τουφεκάκι μου και πάου να τα σκοτώσω μήτε περδίκια σκότωσα μήτε λαγούς επιάσαμον’ θέρισα κι αλώνισαούλα τ’ αποφαγάκια. Κι εκεί που τα μετρούσαμε να κι ο Χριστός κι επέρνακι ήσκεψε και τα βλόησεμε την δεξιά του χέραμε την δεξιά, με την ζερβιά με την μαλαματένιακι ήταν χίλια αμέτρητα και χίλια μετρημένα. Έχεις τον γυιό τον καλογυιότον μοσχοκανακάριλούζεις τον και χτενίεις τον και στο σχολείο τον πέμπεις κι ο δάσκαλος τον ήβαλε για να καλαναρχίσει. Και ξέφυγέ του το κερίκι ήκαψε το χαρτί του και μ’ άλλαξε τα ρούχα τουτα μοσχοκεντημένα όπου του τα κεντούσανεοι τρείς αρχοντοπούλες,η μία ήτανε του Πρίγκιπα,κι άλλη του Βεζίρη, η Τρίτηη ομορφότερη ήταν του Βασιλέα.Και ξεβουίζουν το κερίκι ανέβα και κατέβα και κάσε και λογάριασε ήταν να μας εδώκεις για πίτα για λουκάνικο,για κοφτερό κομμάτι, για απ’ του πατέρα το πουγγί κανένα δεκαράκι,για απ’ της μάνας την μπουζού κανένα πενταράκι.

“Στη Μύκονο ψέλνουμε διάφορα κάλαντα. Κάποια από αυτά και ίσως τα πιο ιδιαίτερα, είναι αυτά που λέγονται Ντρανταμάσουρα ή Σκυλομούλαρα και μέσα από αυτά αναδεικνύεται το αγροτικό στοιχείο”.

Τα παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Όσον αφορά τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα, αυτά έχουν να κάνουν, όπως μας εξηγεί η κ. Αθυμαρίτη, με το δέντρο του Ιησού. Εξιστορούν εικόνες με τον ίδιο, την Παναγία και τους Αγγέλους. Περιγράφουν όμορφες εικόνες από τον παράδεισο, ενώ περιλαμβάνουν ευχές για τον κύριο, την κυρία αλλά και τα παιδιά του κάθε σπιτιού. «Τα τραγουδούσαν άνθρωποι που ήρθαν από τη Μικρά Ασία στη Μύκονο. Συνεπώς, έχουν και τις αντίστοιχες επιρροές. Μάλιστα, κάποιος λαογράφος έχει γράψει ότι αυτό το κάλαντο, που είναι διαφορετικό από αυτό που ψέλνουν στην υπόλοιπη Ελλάδα, έχει επιρροές από τη Σάμο, ωστόσο η ρίζα του είναι από την Μικρά Ασία και εμείς εδώ το λέμε πρωτοχρονιάτικο».

Τα συγκεκριμένα κάλαντα έχουν ως εξής:

Σήμερα ειν αρχιμενιά

κι αρχή του Γεναρίου

κι αρχή που βγήκε ο Χριστός

στη γη να περπατήσει.

Και κει που περιπάτησε

χρυσό ντεντρί εβγήκε

χρυσά ήταν τα κλωνάρια του

κι ολόγυρη η κορφή του

στην μέση εκάθητο ο Χριστός

στην άκρα η Παναγιά

και στα περικοκλάδια του

άγγελοι κι αρχάγγελοι

κι ο Μιχαήλ αρχάγγελος

επέρασε και λέει.

«Χαρίσατέ μου τα κλειδιά

και τα μαλαματένια

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο

να πιώ νερό δροσάτο

να πέσω να αποκοιμηθώ

σε μια ροδιά από κάτω

να πέσουν τ’ άνθια πάνω μου

τα ρόδια στην ποδιά μου

και τα χρυσά τριαντάφυλλα

στην ροδοπλεξουδιά μου»

Αφέντη μας, αφέντη μας,

βελούδα να κοιμάσαι

βελούδα να σκεπάζεσαι

να μην κρυολογάσαι.

Κι ακόμη ξαναπρέπει σου,

καρέκλα καρυδένια

για ν’ ακουμπάς την μέση σου

την μαργαριταρένια.

Και πάλι ξαναπρέπει σου

τρικούβερτο καράβι

η πλώρη ναν’το μάλαμα,

η πρύμη το λογάρι

και τα σκοινιά του καραβιού

όλο μαργαριτάρι.

Να το μαζεύουν οι άρχοντες

να κάνουν δαχτυλίδια

και τα μικρά αρχοντόπουλα

να κάνουν μπιχλιμπίδια.

Πολλά ‘παμε τ’ αφέντη μας

ας πούμε της κυράς μας.

Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή,

κυρά καμαροφρύδα

Κυρά μου όντως στολίζεσαι,

να πας στην εκκλησιά σου…

Βάνεις τον ήλιο πρόσωπο

και το φεγγάρι στήθη

και του κοράκου το φτερό

βάνεις καμαροφρύδι

την άμμο την αμέτρητη

βάνεις μαργαριτάρι.

Πολλά είπαμε και της κυράς

ας πούμε και του γιού της.

Αν έχεις γυιό στα γράμματα

και σύρει το κοντύλι

και του ευχηθούμε όλοι μας

να βάλει πετραχήλι.

Πολλά είπαμε του γυιούκα σας

ας πούμε και της κόρης.

Κι αν έχεις κόρη εύμορφη

βάλτην να μας κεράσει

για πίτα για λουκάνικο,

για κοφτερό κομμάτι

να τσ’ ευχηθούμε όλοι μας

να ζήσει να γεράσει.

Για δώστε μας τον πετεινό,

για δώστε μας την κότα,

για δώστε μας τον κόπο μας

να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

Για απ’ του πατέρα το πουγγί

κανένα δεκαράκι,

για απ’ της μάνας το πουγγί

κανένα πενταράκι.

Τα Δηλιανά Κάλαντα

Τα Δηλιανά κάλαντα, είναι στην ουσία τα μικρότερα σε έκταση από τα τέσσερα και, όπως συνηθιζόταν ειδικά παλιότερα, ψέλνονταν από τα παιδιά τα οποία χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών για να τα πουν. Ωστόσο, τα κάλαντα που ψέλνει κάθε ομάδα παιδιών και ανθρώπων γενικότερα στο νησί, έχουν να κάνουν με την περιοχή και το περιβάλλον στο οποίο έχουν μεγαλώσει. Τα συγκεκριμένα, αναφέρονται στις λεγόμενες «Κάτω Δήλες», όπως τις λένε στο νησί, δηλαδή την αρχαία Δήλο και τη Ρήνεια, οι οποίες τελούν υπό την προστασία του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα συγκεκριμένα ψέλνονται παραμονή Πρωτοχρονιάς και είναι τα παρακάτω:

Άγιος Βασίλης έρχεται

από τις Κάτω Δήλες

βαστά το καλαθάκι του

γεμάτο πεταλίδες.

Τις πεταλίδες ήφαε

ξινόγαλο γυρεύει

του δίνουμε Χριστόψωμο

και ανεπετά και φεύγει.

Άγιος Βασίλης έρχεται

και στο ντουλάπι πάει

να βρει τα ξεροτήγανα

και να κάτσει να τα φάει.

Τα ξεροτήγανα ήφαε

και λούζα μας γυρεύει

του δίνουμε γλυκό κρασί

και σηκώνεται και φεύγει.

Για σφάξτε μας τον πετεινό

για σφάξτε μας την κότα

για δώστε μας το τάλιρο

να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

“Ο Σύλλογός μας, όλες οι γυναίκες, βγαίνουμε στα σοκάκια του νησιού για να τα πούμε και συνήθως έχουμε μαζί μας το παραδοσιακό όργανο του νησιού, την τσαμπούνα”.

Τα μοναστηριακά κάλαντα ή αλλιώς τα κάλαντα της Άνω Μεράς

Τα συγκεκριμένα παραδοσιακά Μυκονιάτικα κάλαντα ψέλνονται ανήμερα της Πρωτοχρονιάς στο Μοναστήρι της Άνω Μεράς. «Ο κόσμος εκείνη την ημέρα ανεβαίνει στο μοναστήρι της Άνω Μεράς και ψέλνει τα συγκεκριμένα κάλαντα. Μάλιστα, ενώ αυτά είναι πολύ μεγάλα σε έκταση και σε βυζαντινούς στίχους, πολλοί τα γνωρίζουν απ’ έξω και αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, αλλά και δύσκολο», εξηγεί στο Mykonos Post η κ. Αθυμαρίτη.

Σήμερα ειν’ Αρχιμενιά

πρώτη του Γεναρίου.

Περιτομή ναι του Χριστού

και τ’ Άγιου Βασιλείου.

Για τούτο βγήκαμε κι εμείς

σήμερα να χαρούμε.

Να παίζουν τα παιχνίδια μας

κι εμείς να τραγουδούμε.

Τραγούδια και ξεφάντωσες

και κάλαντα να πούμε.

Να πούμε την περιτομή

την περιτομισμένη.

Γιατί εδές το ζάρουνε

σ’ όλη την οικουμένη.

Ο φίλος εις τον φίλο του

σήμερα να πηγαίνει.

Γιατί ναι του τ’ Άγιου Βασιλείου

του Μέγα Ιεράρχη.

Που δίνει ολονών μας γεια

εδώ κι όπου κι αν λάχει.

Κι η Παναγία η Δέσποινα

Αγία και Μητέρα

χαρά μεγάλη έλαβε

την σήμερον ημέρα.

Πως περιτέμνετ’ ο Χριστός

βρέφος μικρό παιδάκι.

Κι όλο τον κόσμο δίδαξε

ωσάν Καλογεράκι.

Μα έκανε κι αρχοντόπουλα

άξια και τιμημένα

που να τα δούμε όλοι μας

καλά ξετελεμένα.

Τώρα Ηλίας έρχεται

δια να φωτισθούμε

στου Αντιχρίστου τον καιρό

μην πας και γελαστούμε.

Να μην ακούσομε φωνή

την φοβερή εκείνη

μερί-μερί και ταπεινά

λόγια να μας μιλήσει.

Λόγια παρηγορητικά

να μας παρηγορήσει.

Και οι μεγάλοι μάρτυρες

Άγιες και πατέρες

εκάνανε την Πασχαλιά

ρεστάραν και τις μέρες.

Εκάναν την Σαρακοστή

Αγία και Μεγάλη

και μέρη να ‘ρθουν

παρά εμπρός

να ψέλνουν κάθε βράδυ.

Μα ήναψ’ ο Κύριος κερί

και λύχνο να φωτίσει.

Κι έστειλε και τον Πρόδρομο

να πάη να λειτουργήσει

Προηγιασμένη Λειτουργία

να μας καθολογήσει.

Χρυσέ Σταυρέ αλεφάντινε

Σταυρέ μαλαματένιε

πόχεις πλουμιά στα μάγουλα

και γράμματα στα μάτια.

Και γράφουν και τα γράμματα

πως ήσουν χαϊδεμένος

πως ήσουνα μοναχογυιός

κι αρχοντοαναθρεμένος.

Κι άνοιξε βρύση και πηγή

κι ελληνικό πηγάδι

και μαστραπά βενέτικε

με το μαργαριτάρι.

Ξύπνα του έρωτα η στολή

του Παραδείσου κάλλη

ξύπνα ν’ ακούσεις και να δης

κι απέ κοιμήσου πάλι.

Κι αν έχεις γυιό στα γράμματα

και σύρει το κοντύλι

να τ’ ευχηθούμε όλοι μας

να βάλει πετραχήλι.

Κόρη κι αν έχεις όμορφη

βάλτην να μας κεράσει

να κι ευχηθούμε όλοι μας

να ζήσει να γεράσει.

Μπουρέκια ξεροτήγανα

παστέλια λεπτοκάρυα

και μια μισομπόσα κρασί

να πιούν τα παλικάρια.

Κίτρο κι αν έχεις κόψε το

δωσ’ μας το με το μέλι

γιατ’ είμαστε απ’ τα κάλαντα

κι είμαστε βραχνιασμένοι.

Κι εδώ που καλαντήσαμε

καλά μας ετιμήσαν κι όλα

τους τα υπάρχοντα να’ χει

ο Θεός περίσσεια.

Δεν λέμε περισσότερα να μην

πολυλογούμε γιατί μας

καρτερούν κι αλλού να πάμε

να τα πούμε.

Ευχές πολλές χρόνια πολλά

ο Θεός να σας χαρίζει και

ότι άλλο μέλλεστε

κι ελπίζετε να γίνει.

Το έθιμο του ψαλμού των καλάντων στη Μύκονο

«Κάθε χρόνο, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και κάποιες φορές τα Θεοφάνεια, με την ολοκλήρωση της λειτουργίας στην Εκκλησία, ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους, στα σοκάκια της Μυκόνου και ψέλνει τα κάλαντα. Τα παιδιά μάλιστα, έπαιρναν το “φως” από την Εκκλησία σε ένα φαναράκι και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, προκειμένου να ψάλλουν και να πάρουν καλούδια. Παλιότερα, αλλά κάποια και τώρα έψελναν και ψέλνουν τα κάλαντα που λέγονται «Τα Δηλιανά», διότι είναι αρκετά μικρότερα σε έκταση και είναι πιο εύκολο για αυτά να τα μάθουν», εξηγεί η Άννα Αθυμαρίτη. Ο Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου, δεν θα μπορούσε να μην συμμετάσχει στο εορταστικό κλίμα, ψέλνοντας τα κάλαντα στα γραφικά σοκάκια του νησιού, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, που κάνουν το παραδοσιακό κλίμα ακόμη πιο έντονο. «Ο Σύλλογός μας, όλες οι γυναίκες, βγαίνουμε στα σοκάκια του νησιού για να τα πούμε και συνήθως έχουμε μαζί μας το παραδοσιακό όργανο του νησιού, την τσαμπούνα. Κάποτε βγαίναμε και τα Φώτα, ωστόσο πλέον βγαίνουμε μόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς», αναφέρει η κυρία Αθυμαρίτη. Όσον αφορά την ημέρα των Χριστουγέννων, τα κάλαντα της Μυκόνου είναι τα ίδια, με αυτά που ψέλνονται στην υπόλοιπη Ελλάδα. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτά των Θεοφανείων.

Ευχαριστούμε θερμά τον Σύλλογο Γυναικών Μυκόνου για τις φωτογραφίες αρχείου που μας παραχώρησε για τις ανάγκες του άρθρου.