Τα αποκριάτικα έθιμα των Κυκλάδων

Γνωστά ή άγνωστα αποκριάτικα έθιμα αναβιώνουν μέχρι σήμερα στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, κρατώντας με αυτόν το τρόπο ζωντανή την ελληνική παράδοση. Οι περίφημοι Κουκουγέροι της Μυκόνου, το έθιμο του Καπετάνιου στην Αμοργό και τα διονυσιακά γλέντια της Νάξου είναι μόνο μερικά από αυτά τα έθιμα, που εδώ και χρόνια διατηρούνται από τους κατοίκους των νησιών. Παρόλο που τα τελευταία δύο χρόνια ο κορονοϊός έχει περιορίσει τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, αξίζει να θυμηθούμε ορισμένα από αυτά τα έθιμα στις Κυκλάδες, που ελπίζουμε να απολαύσουμε στο έπακρο του χρόνου, χωρίς μέτρα και περιορισμούς.

Αμοργός

Στην Αμοργό τις απόκριες αναβιώνει το έθιμο του Καπετάνιου, οι ρίζες του οποίου κρατούν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με αυτό το έθιμο, ένας νέος από την περιοχή της Αιγιάλης  επιλέγεται από τον παπά, ο οποίος ρίχνει ψηλά στον αέρα τον «γιλεό» (είδος αμφίου) και εκείνος που θα τον αρπάξει, θα γίνει ο «Καπετάνιος». Ο τυχερός νεαρός, μεταφέρεται επάνω σε άλογο με μία τεράστια πομπή να τον ακολουθεί, μέχρι να φτάσουν στην Πορτάρα, στην είσοδο της Λαγκάδας, όπου περιμένουν κοπέλες, ντυμένες με παραδοσιακές στολές. Τότε έρχεται η στιγμή που ο Καπετάνιος θα διαλέξει την Καπετάνισσά του, την εκλεκτή της καρδιάς του, ενώ ύστερα από την συγκεκριμένη επιλογή, ξεκινά το φαγοπότι, ο χορός και το τραγούδι. Είναι μία μεγάλη γιορτή για το νησί, με το συγκεκριμένο έθιμο να αναβιώνει μέχρι και σήμερα σε πολλά χωριά της Αμοργού.

Άνδρος

Οι απόκριες στην Άνδρο δεν διαφέρουν πολύ από τις απόκριες σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Οι Ανδριώτες μασκαρεύονταν και ξεχύνονταν στους δρόμους, ενώ οι χοροί και η μουσική από τσαμπουνιέρηδες του νησιού, «έντυνε» με παραδοσιακούς ήχους την όλη ατμόσφαιρα. Οι μουσκάροι (όπως λέγονται οι μασκαράδες στην ανδριώτικη ντοπιολαλιά) κρεμούσαν, μάλιστα, πάνω τους κουδούνια ώστε να κάνουν ακόμη περισσότερο θόρυβο και για αυτό τους αποκαλούσαν «Κουδουνάτους». Στη διάρκεια της ημέρας περνούσαν από κάθε σπίτι που είχε ανοιχτή την πόρτα του, ενώ στο τέλος κατέληγαν σε κάποιο σπίτι που είχε προετοιμαστεί για να τους περιποιηθεί και να τους φιλέψει με μεζέδες, κρασί και γλυκά.

Ίος

Στην Ίο τη βραδιά της Τσικνοπέμπτης οι μασκαράδες φορούσαν κουδούνια προβάτων και διέσχιζαν τη Χώρα του νησιού, με πολλές επισκέψεις σε σπίτια και καταστήματα. Έπειτα, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς πραγματοποιούνταν το μεγάλο, παραδοσιακό καρναβάλι, που περιλαμβάνει, μάλιστα και πολλές εκδηλώσεις. Επίσης, χαρακτηριστικό φαγητό της αποκριάτικης περιόδου στο νησί ήταν μία μακαρονάδα, που θυμίζει παστίτσιο, αφού αποτελείται από μακαρόνια και κιμά, ψημένα στον φούρνο. Κάθε σπίτι στην Ίο μοσχομύριζε από αυτή τη συνταγή, μαζί βέβαια με τα τυροπιτάκια, τα χορτοπιτάκια και τα γλυκά πιτάκια με το μέλι, που γέμιζαν όλα τα τραπέζια.

Κέα

Το πλησιέστερο στην Αττική νησί των Κυκλάδων, η Κέα ή αλλιώς Τζιά, γιορτάζει την Κυριακή της Αποκριάς με χορούς και μουσική. Στο νησί οι μασκαράδες πηγαίνουν όλοι μαζί στην περιοχή Ιουλίδα, όπου πραγματοποιείται μια μεγάλη παρέλαση του καρνάβαλου, τόσο με τη συμμετοχή μικρών γκρουπ, όσο και με θεατρικά δρώμενα που διοργανώνονταν εκεί. Μετά την παρέλαση ακολουθεί συνήθως φαγοπότι, καθώς προσφέρονται από τον Δήμο κρασί και σουβλάκια για όλους!

Κύθνος

Στην Κύθνο οι εκδηλώσεις για την Αποκριά ξεκινούν από την Τσικνοπέμπτη, όπου ο κόσμος μαζεύεται στη Δρυοπίδα, φορώντας παραδοσιακές στολές και χορεύοντας τον μπάλο στα σοκάκια της περιοχής. Παράλληλα, στη Χώρα του νησιού γίνεται επίσης τρικούβερτο γλέντι, με τους κατοίκους να φορούν τις στολές τους και να χορεύουν υπό τους ήχους της τσαμπούνας. Την Κυριακή της Αποκριάς η Χώρα υποδέχεται τον «Λαζάνη», που είναι ο βασιλιάς καρνάβαλος της Κύθνου.

Μύκονος

Για τη Μύκονο, η ανεπίσημη έναρξη των εορτασμών για τις απόκριες ήταν η ημέρα των Θεοφανείων, δηλαδή στις 6 Ιανουαρίου. Τότε ξεκινούσαν τα λεγόμενα «μπαλόσια», ένα έθιμο βενετσιάνικης προέλευσης, που ήταν ουσιαστικά μία μεγάλη γιορτή, κατά την οποία λάμβαναν χώρα μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις με τσαπούνες και τουμπάκια σε διάφορα μαγαζιά του νησιού. Έπειτα, με την έναρξη του Τριωδίου, οι Μυκονιάτες μασκαράδες, που ονομάζονταν «Κουκουγέροι», μεταμφιέζονταν κυρίως με παλιά ρούχα, καμπούρες, μουτζουρωμένα πρόσωπα και με  ζωόμορφες μάσκες τριγύριζαν στο νησί μέχρι την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών και οι κάτοικοι με χαρά τους φίλευαν με κρασί και μεζέδες. Επιτυχημένοι Κουκουγέροι θεωρούνταν εκείνοι που κανείς δεν μπορούσε να τους αναγνωρίσει. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς οι νοικοκυρές ετοίμαζαν πίτες και γλυκά, ένα έθιμο που πολλές γυναίκες διατηρούν μέχρι και σήμερα.

Νάξος

Στη Νάξο χτυπά η καρδιά του καρναβαλιού στις Κυκλάδες! Τις ημέρες της Αποκριάς, ένα αληθινό «διονυσιακό» γλέντι στηνόταν σ’ ολόκληρο το νησί, με ιδιαίτερες εκδηλώσεις. Οι εκδηλώσεις αυτές είναι εμπνευσμένες από την Αρχαία Ελλάδα και αφιερωμένες στον θεό Διόνυσο. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, γινόταν η μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιστών του νησιού, που ξεκινά από τους κεντρικούς δρόμους της Χώρας και καταλήγει στην παραλία. Ο κόσμος χόρευε, τραγουδούσε, ενώ την εμφάνισή τους έκαναν και μερικά άρματα. Ακόμα και σήμερα, πολλοί κάτοικοι από τα χωριά της Νάξου, αναβίωναν έθιμα όπως τους «Κουδουνάτους», που φορούν προσωπίδες, κουκούλες και κουδούνια ή τους «Φουστανελλάτους», οι οποίοι βγαίνουν την Καθαρά Δευτέρα και παίζουν βιολί.

Πάρος

Η αποκριάτικη περίοδος στην Πάρο ξεκινά την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αντωνίου, στις 17 Ιανουαρίου. Στη Νάουσα διοργανώνονταν πολλές εορταστικές εκδηλώσεις, με αποκορύφωμα το βράδυ του Σαββάτου και το ξεφάντωμα της τελευταίας Κυριακής. Οι Ναουσαίοι τις απόκριες χορεύουν έναν πανάρχαιο χορό, τον Αγέρανο, ο οποίος εξελίσσεται σε χορευτικό λαβύρινθο και συμμετέχουν όλοι. Οι πομπές του καρναβαλιού ξεκινούν και όλοι μαζί συναντιούνται στο λιμάνι, όπου τα βεγγαλικά και οι μουσικές δημιουργούν ένα άκρως εορταστικό σκηνικό!

Σαντορίνη

Στη Σαντορίνη μικροί και μεγάλοι συνήθιζαν να μασκαρεύονται και να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι φωνάζοντας «Νάμπουνε μέσα οι μασκάροι;» και ο αφέντης του σπιτιού απαντούσε «Εμπάτε, εμπάτε». Τα κορίτσια έτρεχαν πίσω από τους μασκαρεμένους, φωνάζοντας όσο πιο δυνατά μπορούσαν «Νά τζοι, οι μασκαράτοι». Στις πλατείες των χωριών η γιορτή και το γλέντι δεν είχε τελειωμό. Τα τελευταία χρόνια, στην κεντρική πλατεία των Φηρών, την Κυριακή των Αποκριών, ο Δήμος Θήρας οργάνωνε καρναβάλι στο οποίο συμμετέχουν όλα τα σχολεία του νησιού.

Σέριφος

Ένα από τα έθιμα που ξεχωρίζουν στο νησί είναι το έθιμο της Καπετανίας, που γινόταν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και έχει τις ρίζες του στον απελευθερωτικό αγώνα. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο έθιμο, οι κάτοικοι του νησιού χωρίζονται σε δύο ομάδες και η κάθε μία ορίζει από έναν αρχηγό, τον Καπετάνιο. Ο Καπετάνιος της κάθε ομάδας οργανώνει τα μέλη της ομάδας του (συμπεριλαμβανομένων και των οργανοπαιχτών) και ουσιαστικά πολεμούν μεταξύ τους. Η μία ομάδα αναπαριστά τους Έλληνες και η άλλη τους εκάστοτε κατακτητές. Επίσης, το νησί γεμίζει μασκαράδες που κάνουν τη γύρα της Χώρας του νησιού, περνώντας πάντα από το Μοναστήρι των Ταξιαρχών.

Σίφνος

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς αναβιώνει στη Σίφνο το έθιμο του Κυρ Βοριά. Ουσιαστικά είναι ένας χορός για να ευχαριστήσουν οι άνθρωποι τον Θεό για το τέλος του χειμώνα. Ο χορός στηνόταν αποκλειστικά στο προαύλιο της Παναγιάς της Κόγχης στον Αρτεμώνα και δεν έπρεπε να λείπει κανείς. Ήταν μία μεγάλη συνάντηση για τους ντόπιους, που ακόμη πραγματοποιείται, με ορισμένες αλλαγές. Επίσης, οι κάτοικοι του νησιού φορούσαν μαξιλάρια και άλλα αντικείμενα για να δημιουργήσουν περίεργα εξογκώματα και να ντύνονται σαν καμήλες στα αποκριάτικα γλέντια.

Σύρος

Το Συριανό Καρναβάλι πραγματοποιούνταν στον καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό οικισμό και είναι μια γιορτή με μπόλικη μουσική, χορό και διασκέδαση. Εκεί λαμβάνει χώρα και το παραδοσιακό έθιμο των «Ζεϊμπεκιών», κατά το οποίο παίζουν αποκριάτικα τραγούδια από παραδοσιακά λαϊκά όργανα. Ακόμη, τις απόκριες στη Σύρο υπάρχει και το Κυνήγι του Κρυμμένου Λουκουμιού, ένα παιχνίδι στο οποίο κυριαρχεί η δράση και η εξερεύνηση, με πολλές δραστηριότητες, γρίφους και μυστήρια για μικρούς και μεγάλους. Τα Κούλουμα γιορτάζονται στην εξοχή, σε διάφορα σημεία του νησιού, με τους χαρταετούς να υψώνονται περήφανα στον ουρανό.

Τήνος

Την Τσικνοπέμπτη στην Τήνο, στο καφενείο του χωριού Τριαντάρος, αναβιώνει το έθιμο του «Αποκριάτικου Χορού» και του «Αλφαβηταριού της Αγάπης», με χορευτές και μουσικούς να δίνουν το παρών, μαζί με αρκετά γλυκά και αλμυρά εδέσματα. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στο χωριό Φαλατάδος γίνεται Καρναβάλι με διαφορετικό θέμα κάθε χρονιά, ενώ στο χωριό Αγάπη περιφέρουν τον δικό τους καρνάβαλο, που ονομάζεται «Μακαρονάς» και είναι ουσιαστικά ένα ομοίωμα ανθρώπου από άχυρα, ενώ στη συνέχεια σερβίρεται η παραδοσιακή μακαρονάδα.