Μεγάλη Εβδομάδα: Το έθιμο με το ασβέστωμα των σπιτιών στα νησιά και τα χωριά

Η χώρα μας είναι γεμάτη από ήθη και έθιμα. Βέβαια, τα περισσότερα τα συναντάμε τις ημέρες των μεγάλων θρησκευτικών εορτών, όπως είναι τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και ο Δεκαπενταύγουστος. Ένα από αυτά είναι και το ασβέστωμα των σπιτιών, το οποίο μας θυμίζει τη ζωή σε μια εντελώς άλλη εποχή.

Το έθιμο του ασβεστώματος και η ιστορία του

Κυρίως οι κάτοικοι των νησιών, αλλά και ορισμένων περιοχών της επαρχίας στην ηπειρωτική χώρα, συνήθιζαν να ασβεστώνουν τα σπίτια και τις αυλές τους στις μεγάλες αυτές γιορτές. Ανέκαθεν για το ασβέστωμα επιλεγόταν το λευκό χρώμα, που είχε από νωρίς γίνει συνώνυμο της καθαριότητας και της επιμέλειας. Η διαδικασία ξεκινούσε από το εσωτερικό των σπιτιών και κατέληγε στο εξωτερικό, μέχρι τις μάντρες, τα πεζούλια, τις ξερολιθιές και τα δέντρα.

Όσοι έχουν ζήσει στα νησιά, αλλά και στην  επαρχία, σίγουρα θα έχουν πιάσει έστω και μια φορά στη ζωή τους την μπαντανόβουρτσα, με την οποία βάφονταν τα σπίτια. Ακόμη και αν δεν το έχουν κάνει αυτό, τότε πιθανόν να έχουν παρακολουθήσει κάποιον μεγαλύτερο να ασβεστώνει τον χώρο του ή θα έχουν ακούσει ιστορίες από τους παππούδες τους για το ασβέστωμα, που ήταν μια συνήθεια, κυρίως λίγο πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Το έθιμο έχει βαθιές ρίζες. Λέγεται πως όταν κατέφθασαν οι Έλληνες της Σμύρνης το 1922, τους παραχωρήθηκαν, από το κράτος, τα πιο παλιά, κακής κατασκευής, πετρόκτιστα σπίτια. Εκείνοι, συνηθισμένοι σε μια πιο πλούσια και άνετη ζωή, έψαχναν τρόπους για να κάνουν τα σπίτια τους να φαίνονται όμορφα. Ξεκινώντας λοιπόν από τις αυλές, οι οποίες αποτελούσαν τον «καθρέφτη» του κάθε νοικοκυριού, εκείνη την εποχή, «έχτιζαν» την εικόνα τους. Οπότε, πριν από κάθε μεγάλη θρησκευτική γιορτή, οι Σμυρνιές έβγαιναν στις αυλές, ξερίζωναν τα αγριόχορτα από τους κήπους, κλάδευαν τα δέντρα και άσπριζαν τον χώρο, καθώς αυτό ήταν το μόνο μέσο καθαριότητας και περιποίησης που διέθεταν εκείνη την εποχή.

Το 1938, ο Ιωάννης Μεταξάς διέταξε να περαστούν με ασβέστη όλα τα σπίτια των νησιών, ώστε να προστατευτούν από τη χολέρα που μάστιζε εκείνη την εποχή την Ελλάδα. Ο ασβέστης θεωρήθηκε το κατεξοχήν απολυμαντικό, καθώς δεν ήταν τόσο διαδεδομένη η χρήση της χλωρίνης.

Το ασβέστωμα το Πάσχα στη Μύκονο και οι αναμνήσεις του Δημήτρη Κουτσούκου

Τα έθιμα του Ελληνικού λαού τη Μεγάλη Εβδομάδα έχουν μεγάλη συναισθηματική αξία, αλλά και ποικιλία, διότι όλα έχουν τις ρίζες τους σε παραδόσεις αιώνων. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι νοικοκυρές στα νησιά και τις επαρχιακές πόλεις συνήθιζαν να βάφουν τις αυλές και τους δρόμους έξω από τα σπίτια τους με λευκό χρώμα. Για να γίνει σωστό το ασβέστωμα, επέλεγαν να το κάνουν σε ώρες που δεν περνούσαν πολλοί περαστικοί μπροστά από τα σπίτια. Εκτός από το Πάσχα, τα σπίτια ασβεστώντονταν τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο: Τα Χριστούγεννα και τον Δεκαπενταύγουστο.

Το Πάσχα το έθιμο αναβιώνει, με σκοπό τη Μεγάλη Παρασκευή η αυλή να είναι περιποιημένη και καθαρή, την ημέρα δηλαδή που θα περάσει η πομπή του Επιταφίου. Κάθε γυναίκα επιθυμούσε το σπίτι της να είναι το πιο «καθαρό» και να εντυπωσιάσει όλους όσοι θα περάσουν από μπροστά. Σε κάθε γειτονιά, σε κάθε σοκάκι, η κάθε νοικοκυρά συναγωνιζόταν για το ποια θα κάνει τις πιο λεπτές και ίσιες γραμμές στο ασβέστωμα του πλακόστρωτου και ποια θα κάνει την πιο «περιποιημένη» δουλειά.

Το ασβέστωμα ήταν μια διαδικασία που ακολουθούσαν και οι Μυκονιάτες. Στις γιορτές αλλά κυρίως το Πάσχα, γυναίκες και άντρες όλων των ηλικιών, έβγαιναν από τα σπίτια τους και ανανέωναν τα πλακόστρωτα δρομάκια με ολόλευκο ασβέστη, που γυάλιζε κάτω από τον ήλιο. «Στο παρελθόν, θυμάμαι ότι πηγαίναμε με τον παππού μου να πάρουμε τον ασβέστη από τα καμίνια στον Άγιο Σώστη. Εκεί, είχε μια μεγάλη λάκκα και έβαζαν μέσα τον ασβέστη μαζί με νερό, όπου έλιωνε και γινόταν σαν γιαούρτι. Από εκεί προμηθεύονταν οι περισσότεροι τον ασβέστη, τον οποίο κρατούσαν για να βάφουν τα σπίτια τους. Το Πάσχα, οι άνθρωποι ασβέστωναν τα σπίτια τους προκειμένου να περάσει η πομπή του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή. Οπότε οι ετοιμασίες γίνονταν νωρίς τη Μεγάλη Εβδομάδα. Έχω εικόνες στο μυαλό μου από ανθρώπους που έβγαιναν στα σοκάκια στα Ματογιάννια και έβαφαν, με αποτέλεσμα να λάμπει και να ανανεώνεται το νησί μας. Τώρα πια δεν ασβεστώνουν τα σπίτια οι Μυκονιάτες, αλλά και αυτοί που τα βάφουν, δεν το κάνουν με ασβέστη. Ίσως μόνο κάποιοι χωρικοί», περιγράφει στο  Mykonos Post ο Μυκονιάτης Δημήτρης Κουτσούκος.

(Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Δημήτρη Κουτσούκου, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά)