Μυκονιάτικη διάλεκτος: Οι «κομμένες» λέξεις, η ιστορία και ο αγώνας να διατηρηθεί στο πέρασμα του χρόνου

Όπως όλες οι γλώσσες του κόσμου, έτσι και η ελληνική χωρίζεται σε μία σειρά επιμέρους διαλέκτων, που η κάθε μία αντανακλά ξεχωριστά τον πολιτισμό και την κουλτούρα των εκάστοτε περιοχών. Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα αποτελούν πολύτιμο κομμάτι της πολιτισμικής μας ταυτότητας, καθώς συνδέονται με τις ιδιαίτερες ιστορικές συγκυρίες του κάθε τόπου. Πλέον, βέβαια, οι διάλεκτοι αποτελούν περισσότερο στοιχείο πολιτισμικής παράδοσης, παρά ζωντανή γλώσσα. Ας μάθουμε όμως περισσότερα για τη μυκονιάτικη διάλεκτο, η οποία παρόλο που δεν συναντάται όπως παλιά, ακόμη ακούγεται στο νησί των ανέμων.

“Η μυκονιάτικη διάλεκτος έχει ένα μουσικό τόνο. Οι Μυκονιάτες τραβούν τις λέξεις λίγο παραπάνω, με αποτέλεσμα να ακούγονται πιο τραγουδιστά”.

Η μυκονιάτικη διάλεκτος

Η μυκονιάτικη διάλεκτος είναι μια από τις ελληνικές διαλέκτους που έχει κρατήσει τον αρχαίο της χαρακτήρα, με επιρροές από τα ενετικά στο λεξιλόγιό της, ενώ παράλληλα έχει πολλά κοινά με την κρητική διάλεκτο. Παρόλο που σήμερα δεν τη μιλούν τόσοι, όσοι παλαιότερα, έχει καταφέρει να παραμείνει ζωντανή. Μάλιστα, έχουν γραφτεί δύο λεξικά για τη μυκονιάτικη διάλεκτο. Το ένα το έγραψε ο γλωσσολόγος, Σταύρος Μάνεσης και το άλλο ο φιλόλογος, Παναγιώτης Κουσαθανάς. Και τα δύο έχουν εξίσου σημαντικές πληροφορίες, καθότι πρόκειται για την καταγραφή του μυκονιάτικου ιδιώματος. Μάλιστα, ο Σταύρος Μάνεσης έχει καταγράψει στο βιβλίο του και κανόνες γραμματικής. Το Mykonos Post επικοινώνησε με τον Μυκονιάτη Αναστάσιο Συριανό, ο οποίος μίλησε για τη μυκονιάτικη διάλεκτο του σήμερα, θυμήθηκε τις εποχές που ομιλούνταν πολύ περισσότερο, ενώ τόνισε και τη σημασία της διατήρησής της στο μέλλον. «Από τη στιγμή που στη Μύκονο έχουμε έναν πληθυσμό που διατηρείται, εύκολα διατηρείται και η γλώσσα. Όπως και η ελληνική καθομιλουμένη διατηρήθηκε μετά από τόσες κατακτήσεις ανά τους αιώνες, αντίστοιχα μπορεί να διατηρηθεί και το μυκονιάτικο ιδίωμα. Όταν πήγαινα σχολείο θυμάμαι πως υπήρχαν συμμαθητές μου που μιλούσαν μυκονιάτικα. Εγώ δεν τα μιλούσα τόσο, διότι μεγάλωσα μέσα στη Χώρα και όσοι μέναμε εκεί δεν μιλούσαμε με τη βαριά μυκονιάτικη διάλεκτο. Βέβαια, γνωρίζαμε ορισμένες λέξεις», εξηγεί στο Mykonos Post. Σήμερα, άραγε, υπάρχουν Μυκονιάτες που χρησιμοποιούν τη μυκονιάτικη διάλεκτο στο νησί; «Υπάρχουν ορισμένοι, κυρίως οι μεγαλύτεροι, που μιλούν ακόμη τα μυκονιάτικα. Μάλιστα, υπάρχουν και αρκετοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στο πόσο γνωρίζει κάποιος να μιλά τη μυκονιάτικη διάλεκτο. Για παράδειγμα, σε κάποιες αγροτικές οικογένειες ή οικογένειες που ασχολούνται με τη θάλασσα (πχ ψαράδες) συναντάται πιο έντονα, καθώς εκεί είναι λιγότερη η επαφή με το τουριστικό κομμάτι. Η ελάχιστη επαφή με παράγοντες που αλλοιώνουν την ταυτότητα, βοηθά πολλούς στο να συνεχίζουν να μιλάνε μυκονιάτικα. Επίσης, το γεγονός ότι τα παιδιά σήμερα πηγαίνουν σχολείο και ολοκληρώνουν τη μαθητική τους πορεία σε όλες τις σχολικές βαθμίδες είναι ένας ακόμη παράγοντας. Δηλαδή, από τη στιγμή που δεν διδάσκονται στα σχολεία τη μυκονιάτικη διάλεκτο, είναι λογικό να την ξεχάσουν ή να μην τη γνωρίζουν καθόλου. Παλιότερα, τα παιδιά, για πολλούς λόγους -συνήθως οικονομικούς, δεν τελείωναν το σχολείο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην έρχονται σε τόσο μεγάλη επαφή με τη νέα ελληνική και να μένουν στη μυκονιάτικη διάλεκτο. Ο πατέρας μου εμένα έφυγε σε ηλικία δεκαπέντε χρονών από τη Μύκονο για να πάει στη Σύρο. Εκεί είχε άλλες επιρροές. Όταν ύστερα από δυο –τρια χρόνια γύρισε πίσω, ήταν ένα άλλο παιδί που δεν μιλούσε καθόλου μυκονιάτικα».

Η βαριά μυκονιάτικη προφορά

Οι διάλεκτοι φανερώνουν την πολυμορφία της ελληνικής γλώσσας και μέσα από το κάθε ιδίωμα και την κάθε διάλεκτο ξεπροβάλλει ένας ξεχωριστός κόσμος. Μέσα, λοιπόν, από τις λεξιλογικές και εκφραστικές επιλογές, όπως και μέσα από τη φωνητική απόδοση της κάθε διαλέκτου, ανιχνεύεται ένας μεγάλος πλούτος. «Η μυκονιάτικη διάλεκτος έχει ένα μουσικό τόνο. Οι Μυκονιάτες τραβούν τις λέξεις λίγο παραπάνω, με αποτέλεσμα να ακούγονται πιο τραγουδιστά. Αυτό είναι ένα καθαρά μυκονιάτικο χαρακτηριστικό. Ακόμη και εγώ, που όπως ανέφερα δεν μιλούσα τη διάλεκτο, όταν έφευγα εκτός νησιού, μου έλεγαν πάντα όλοι “Είσαι από νησί; Μιλάς λίγο περίεργα”. Το έλεγαν αυτό σε εμένα, που σε σχέση με άλλους Μυκονιάτες το έχω πολύ ελαφρά», εξομολογείται ο Αναστάσιος Συριανός στο Mykonos Post. Άραγε είναι τόσο έντονη η μυκονιάτικη προφορά; «Το πρώτο που σου χτυπάει κατευθείαν στο αυτί είναι η προφορά. Θα ακούσεις μια εντελώς διαφορετική προφορά από αυτήν που έχεις συνηθίσει να ακούς. Οι Μυκονιάτες που τη μιλούν μπορεί να συζητούν με τις ώρες και να μην καταλαβαίνεις τίποτα από ό,τι λένε. Η γιαγιά μου, μεγαλωμένη στη Χώρα από μικρή, μιλούσε με μυκονιάτικη προφορά αλλά δεν έλεγε πολλές μυκονιάτικες λέξεις. Την καταλάβαινα όταν μου μιλούσε πάντα. Από την άλλη ο παππούς μου, που είχε μεγαλώσει έξω από τη Χώρα, στην περιοχή του Αγίου Λαζάρου αλλά και στη Δήλο, μιλούσε τα μυκονιάτικα με πολύ βαριά προφορά και χρησιμοποιούσε σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα μυκονιάτικες λέξεις. Δεν τον καταλάβαινα καθόλου (γέλια). Αφού πολλές φορές τον ρωτούσα “Παππού τι σημαίνει αυτό; Παππού τι σημαίνει εκείνο;”. Έτσι βέβαια έμαθα και εγώ κάποιες λέξεις ή φράσεις», εξομολογείται στο Mykonos Post. Για όσους δεν την γνωρίζουν, η μυκονιάτικη διάλεκτος μπορεί να μοιάζει πολύ διαφορετική και δύσκολη. Ουσιαστικά, ορισμένες λέξεις μπορεί να παραμένουν ίδιες, απλά να αλλάζουν ή να αφαιρούνται γράμματα -κάτι που μπορεί να σε μπερδέψει αρκετά. «Στη μυκονιάτικη διάλεκτο κάνουμε μετατόπιση των συμφώνων. Επίσης, το γράμμα “γ” και το γράμμα “τ” φεύγουν από τις λέξεις. Για παράδειγμα, στη νεοελληνική λέμε αγελάδα, ενώ στα μυκονιάτικα θα γίνει αλεάδα. Αντί για κατσίκα λέμε κασίκα, αντί για τσαμπούνα, λέμε σαμπούνα (που είναι ιδιαίτερα γνωστή και έτσι). Τον τράγο τον λέμε τράο», εξηγεί ο Ανστάσιος ενώ προσθέτει πως «Όταν πήγαινα σχολείο, είχα έναν συμμαθητή, που ήταν και ξάδερφός μου. Κάποια στιγμή του λέω “Πω, πω έχει πολύ αέρα σήμερα” και εκείνος μου απαντά “Τι άερα; Αγέρα!”. Και αρχίσαμε να τσακονώμαστε για αυτό. Μου πήρε χρόνο να καταλάβω ότι εκείνος το έλεγε όπως το είχε μάθει από την οικογένειά του».

“Σε μια εποχή που κριαρχεί η τηλεόραση, το Ίντερνετ και γενικά η τεχνολογία, χρειαζόμαστε τα ήθη και έθιμά μας για να θυμόμαστε από πού ήρθαμε”.

Η σημασία διατήρησης της μυκονιάτικης διαλέκτου

Η αδιαμφισβήτητη επικράτηση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας, η εξάλειψη των γεωγραφικών περιορισμών και η έντονη αστικοποίηση, έφεραν σταδιακά την αποδυνάμωση των διαλέκτων. Για αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρούνται, προκειμένου να μη χαθούν εξ ολοκλήρου. «Πριν μερικά χρόνια είχαμε πραγματοποιήσει ένα εργαστήρι που θα αφορούσε τη μυκονιάτικη διάλεκτο στο Πάντεχνον (σ.σ. Στο Κέντρο Πολιτισμού Πάντεχνον γίνονται μαθήματα χορού, γυμναστικής αλλά και ορισμένα εργαστήρια). Δεν είχαμε, όμως, την επιθυμητή συμμετοχή, οπότε δυστυχώς δεν συνεχίστηκε. Εδώ και ένα περίπου χρόνο, έχω ξεκινήσει δειλά-δειλά τη δημιουργία ενός μικρού οδηγού για το πώς μπορεί ένα παιδί ή ένας ενήλικας να γνωρίσει τις μυκονιάτικες λέξεις και να αρχίσει να τις χρησιμοποιεί, δημιουργώντας φράσεις. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς μπορούν να δημιουργηθούν και μικρές ασκήσεις, ώστε να εξασκηθεί ο καθένας με έναν άκρως πρακτικό τρόπο. Αυτό ήρθε σαν ιδέα, καθώς η Μύκονος έχει ιδιωτικό σχολείο. Τι σημαίνει αυτό θα μου πεις. Σημαίνει ότι το ιδιωτικό σχολείο μπορεί να προσθέσει ό,τι μάθημα θέλει στο πρόγραμμά του. Αν τους πήγαινα εγώ έναν οδηγό με τη μυκονιάτικη διάλεκτο, θα μπορούσαν να το αξιοποιήσουν, ώστε τα παιδιά να μάθουν για αυτή μέσα από το σχολείο. Επειδή ζούμε στην εποχή της αλλοίωσης της ταυτότητάς μας, λίγα πράγματα μένουν να μας χαρακτηρίζουν. Και αυτά τα λίγα, οφείλουμε να τα αναδεικνύουμε ώστε να μη χαθούν», τονίζει στο Mykonos Post ο Αναστάσιος Συριανός. Και πράγματι, η γλώσσα είναι πολιτισμός. Αν εξαλείψουμε τις διαλέκτους, τότε θα χαθεί κι ένα κομμάτι της ιστορίας μας. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, παίρνοντας τα ηνία στα χέρια μας, να σώσουμε τον πολιτισμό που μας έχει απομείνει. «Σε μια εποχή που κριαρχεί η τηλεόραση, το Ίντερνετ και γενικά η τεχνολογία, χρειαζόμαστε τα ήθη και έθιμά μας για να θυμόμαστε από πού ήρθαμε. Τις ρίζες μας, την κληρονομιά μας, την ταυτότητά μας» συμπληρώνει ο Αναστάσιος Συριανός. Όπως στο Πάντεχνον πάρθηκε η απόφαση να δημιουργηθεί ένα σχετικό εργαστήρι, έτσι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ακόμα περισσότερα στο μέλλον. Και η συμμετοχή να τα βοηθήσει να προχωρήσουν και όχι να λήξουν άδοξα.

Ορισμένες μυκονιάτικες φράσεις:

• “Ζοφό φλασκί”, το λένε για τον ανόητο άνθρωπο, αυτόν που δεν έχει μυαλό.
• “Όπου καλά καθούμενα, καλύτερα γυρεύει, ο διάολος με τα κέρατα κουκιά του μαειρεύει”. Λέγεται για εκείνον που αναζητώντας κάτι καλύτερο πέφτει σε συμφορά. Παρεμφερές της νεοελληνικής φράσης “όποιος θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα”.
• Στιχομυθία μεταξύ γνωστών που συναντιουνται “-Ιντα χαμπάρια;” “-Αδειανά ειν’ τ’ αμπάρια”. / Εξήγηση: Εννοεί ότι δεν έχει κάποια νέο να του πει.
• Ο καημός του ναυτικού να γυρίσει στον τόπο του τραγουδήθηκε με αυτό το τετράστιχο: Πότε θα κάμομε πανιά, Να κάσω στο τιμόνι, Να διω του Τούρλου τα βουνά, Να μου διαβούν οι πόνοι