Τα Θεοφάνεια στη Μύκονο και μια ιστορία από το μακρινό 1974

Τα Θεοφάνεια είναι μια μεγάλη ετήσια χριστιανική γιορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Η ημέρα των Θεοφανείων σημαίνει το τέλος του δωδεκαήμερου εορτασμού των Χριστουγέννων και στην χώρα μας εορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου -ανήμερα των Φώτων. Το κυριότερο ελληνικό έθιμο για τη συγκεκριμένη γιορτή θέλει τους νέους να βουτούν στα κρύα νερά, προκειμένου να πιάσουν τον Σταυρό, αφότου ο ιερέας τα έχει αγιάσει. Η τελετή πραγματοποιείται σε όλους τους νομούς της χώρας, σε θάλασσα, ποτάμι ή λίμνη, ανάλογα με την περιοχή.

“Στο παρελθόν, ανήμερα των Φώτων, κατέβαινε όλο το νησί στη Χώρα, ακόμη και από τα μακρινά χωριά. Ήταν η γιορτή της χρονιάς για τη Μύκονο” -Δημήτρης Κουτσούκος

Τα Θεοφάνεια στη Μύκονο

Όπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και στη Μύκονο τα Θεοφάνεια είναι μια μεγάλη γιορτή. Όλα ξεκινούν όταν μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει τον δρόμο που οδηγεί στον Γιαλό. Μπροστά οι παπάδες, ύστερα οι αρχές του τόπου και στην ουρά το πλήθος. Όταν γίνει ο αγιασμός, ο παπάς ρίχνει τον Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων. Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Αυτή η διαδικασία ακολουθούνταν -και ακολουθείται ακόμη- στο νησί των Ανέμων. Από το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε ο Δημήτρης Κουτσούκος, παρατηρούμε πως στις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970, ο Γιαλός κατακλυζόταν από κόσμο. Οι Μυκονιάτες συγκεντρώνονταν στην ακτή, προκειμένου να ρίξει ο παπάς τον Σταυρό και με τη σειρά τους, οι νεαροί νησιώτες να τον διεκδικήσουν. Ήταν μια μεγάλη γιορτή για το νησί, ίσως το μεγαλύτερο γεγονός της χρονιάς. Το Mykonos Post επικοινώνησε με τον Μυκονιάτη Δημήτρη Κουτσούκο, ο οποίος μεγάλωσε στο νησί και έζησε από κοντά πολλές από αυτές τις τελετές ανήμερα των Φώτων. Ο ίδιος, τονίζει πως «Στο παρελθόν, ανήμερα των Φώτων, κατέβαινε όλο το νησί στη Χώρα, ακόμη και από τα μακρινά χωριά. Ήταν η γιορτή της χρονιάς για τη Μύκονο. Όποιος έπιανε τον Σταυρό, θεωρούνταν το πρόσωπο της χρονιάς. Ήταν μεγάλη τιμή. Τότε, όλα ήταν πιο αυθόρμητα. Αν ήσουν πάνω σε ένα καΐκι και αποφάσιζες τελευταία στιγμή να πέσεις για τον Σταυρό, έπεφτες. Ας ήσουν και με τα ρούχα. Ωστόσο, αυτό που εγώ απολάμβανα πιο πολύ, ήταν το γεγονός πως ο κόσμος, μετά τη γιορτή των Θεοφανείων, μαζευόταν στα καφενεία της Χώρας. Οι άνθρωποι κάθονταν μαζί, συζητούσαν, έπιναν και έτρωγαν σε μεγάλες παρέες. Μιλάμε για αξέχαστες εικόνες, που δυστυχώς πλέον δεν αντικρίζουμε στη Μύκονο».

Ένα ξεχασμένο έθιμο του νησιού ανήμερα των Φώτων

Την ημέρα των Φώτων ξεκινούσαν και τα «μπαλόσια», ένα έθιμο Βενετσιάνικης προέλευσης με ρίζες στη λέξη «ballonzolo» που σημαίνει «χοροπήδημα» και «Ballocio» που σημαίνει «χορουδάκι». Τους χορούς αυτούς συνόδευαν βιολιά, τσαμπούνες και τουμπάκια. Ήταν ένα έθιμο, το οποίο κάποτε οι Μυκονιάτες γιόρταζαν κάθε χρόνο. Πλέον, όμως, φαίνεται πως δεν γιορτάζεται. «Τα μπαλόσια πραγματοποιούνταν παλιά. Τώρα δεν υπάρχουν πια. Στην ουσία, ήταν μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, με τσαμπούνες και τουμπάκια, που γιορτάζονταν σε ταβέρνες και εστιατόρια του νησιού. Οι Μυκονιάτες μαζεύονταν, χόρευαν και έπιναν. Δεν το θυμάμαι πολύ καλά, καθώς ήμουν πιτσιρικάς. Για τόσο παλιά μιλάμε! Τελευταία, πάντως, παρατηρώ ότι σβήνουν όλο και πιο πολλά έθιμα του τόπου μας, κάτι που με στενοχωρεί», εξομολογείται ο Δημήτρης Κουτσούκος.

“Το 1974, λοιπόν, είχα την τιμή και την τύχη να πιάσω τον Σταυρό. Μαζί με τον φίλο μου Μιχάλη Παούλα, είχαμε αγοράσει ένα μπουκάλι κονιάκ τριών αστέρων και ήπιαμε το μισό πριν βουτήξουμε, προκειμένου να ζεσταθούμε” -Δημήτρης Κουτσούκος

Τότε που ο Δημήτρης Κουτσούκος έπιασε τον Σταυρό στα Θεοφάνεια του 1974

Το 1974, ο 18χρονος Δημήτρης Κουτσούκος αποφάσισε για πρώτη φορά να βουτήξει, προκειμένου να πιάσει τον Σταυρό στη Μύκονο. Παρότι πέρασαν 48 ολόκληρα χρόνια από εκείνη την ημέρα, ο ίδιος τη θυμάται λες και ήταν χθες. «Θυμάμαι χαρακτηριστκά πως είχε αέρα και έκανε πολύ κρύο. Μαζί με τον φίλο μου Μιχάλη Παούλα, είχαμε αγοράσει ένα μπουκάλι κονιάκ τριών αστέρων και ήπιαμε το μισό πριν βουτήξουμε, προκειμένου να ζεσταθούμε. Το 1974, λοιπόν, είχα την τιμή και την τύχη να πιάσω τον Σταυρό. Το αστείο ήταν πως όταν οι φίλοι μου αντιλήφθηκαν ότι έπιασα τον Σταυρό, με πλησίασαν μέσα στο νερό και προσπαθούσαν να τον “κλέψουν”. Προσπαθούσαν να μου κατεβάσουν το παντελόνι (γέλια). Όταν βγήκαμε από τη θάλασσα, μαζί με τον γείτονά μου, τον ψάλτη Αγγέλη Παπουτσά, γυρίσαμε όλη τη Χώρα. Εκείνος κρατούσε τον Σταυρό, ενώ εγώ τον Αγιασμό και τον δίσκο, στον οποίο οι κάτοικοι του νησιού έριχναν λεφτά. Όσα χρήματα μαζεύονταν, τα ρίχναμε σε μία μαξιλαροθήκη και τα μοιράζαμε: Τα μισά τα έπαιρνε εκείνος που έπιανε τον Σταυρό και τα υπόλοιπα μισά πήγαιναν στην Εκκλησία. Τα λεφτά αυτά, για εμάς ήταν “θησαυρός”, καθώς μιλάμε για φτωχές εποχές στο νησί. Κατά τη διάρκεια αυτής μας της βόλτας, λοιπόν, εκτός από χρήματα, οι γυναίκες μάς φίλευαν με κουραμπιέδες, μελομακάρονα, δίπλες. Πού και πού, μας έδιναν και λίγο κονιάκ. Όταν πια σουρούπωνε, η μαξιλαροθήκη είχε βαρύνει. Έτσι, αποφασίσαμε να σταματήσουμε την περιφορά και να πάμε στο σπίτι της μητέρας μου για να κάνουμε τη μοιρασιά. Με τις τσέπες γεμάτες, βγήκαμε με τους φίλους μου και γυρίσαμε όλα τα μαγαζιά του νησιού. Κερνούσα εγώ, καθώς εκείνη την ημέρα είχα γίνει “πλούσιος”».

(Όλες οι φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο είναι από το αρχείο του Δημήτρη Κουτσούκου, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά)