Χριστουγεννιάτικο καράβι: Ένα έθιμο με συγκινητική ιστορία και ανάγκη να διατηρηθεί στο πέρασμα των χρόνων

Η Ελλάδα είναι ένα έθνος που από την αρχαιότητα είχε υπερηφάνεια για τον μεγάλο αριθμό ναυτικών και ατρόμητων καπετάνιων που ανέδειξε, καθιστώντας αυτούς τους άνδρες σύμβολα της τοπικής και εθνικής ταυτότητας. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, το σύμβολο των Χριστουγέννων στην Ελλάδα ήταν το χριστουγεννιάτικο καράβι. Με το πέρασμα των χρόνων, όμως, άρχισε να χάνει τη μάχη με το ξενόφερτο έλατο και, πλέον, αυτοί που προτιμούν το πατροπαράδοτο καράβι αποτελούν μειονότητα.

Η ιστορία του χριστουγεννιάτικου καραβιού

Στο παρελθόν, οι ναυτικοί εργάζονταν σκληρά, για μεγάλο χρονικό διάστημα έλειπαν στη θάλασσα και οι οικογένειές τους πίσω στην πατρίδα περίμεναν με αγωνία την επιστροφή τους. Οι σύζυγοι, οι μητέρες και τα παιδιά, περνούσαν ουσιαστικά τους κρύους χειμερινούς μήνες με την καρδιά και το μυαλό τους στον ορίζοντα. Κάπου εκεί έξω, οι άντρες τους έδιναν μάχη με τις φουρτουνιασμένες θάλασσες κατά τη διάρκεια των διακοπών, προκειμένου να μπορέσουν να φέρουν πίσω στην πατρίδα τα πολυπόθητα φορτία ψαριών ή τα απαραίτητα χρήματα για να ζήσουν. Για μήνες ήταν γεμάτοι προσδοκίες, ελπίδα και προσευχή για την ασφαλή επιστροφή στα σπίτια τους. Η επιστροφή των αγαπημένων τους προσώπων αποτελούσε λόγο γιορτής και οι οικογένειες στόλιζαν ξύλινες βάρκες για να τους υποδεχτούν. Ήταν ένας ιδιαίτερος τρόπος για να πουν στο ναυτικό «καλώς ήρθες στο σπίτι». Ο στολισμός των βαρκών εξαπλώθηκε σε μεγάλο μέρος της χώρας και έγινε αγαπημένο έθιμο κατά τη διάρκεια των γιορτών. Οι ξύλινες βάρκες διακοσμούνταν με φώτα και στολίδια και τοποθετούνταν συνήθως κοντά στο τζάκι του σπιτιού ή την εξώπορτα, με την πλώρη να δείχνει πάντα προς τα μέσα, γεγονός που αντιπροσώπευε το επιτυχημένο ταξίδι προς την ηπειρωτική χώρα. Μερικές φορές, μέσα στη βάρκα τοποθετούνταν νομίσματα ή χρυσά αντικείμενα, που συμβόλιζαν τον πλούτο ενός νοικοκυριού.

Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια ορισμένων Δήμων της χώρας, ώστε να επαναφέρουν το έθιμο στην αρχική του μορφή, στολίζοντας στις πλατείες τους καραβάκια αντί για έλατα. Όμως, η αλήθεια είναι πως το έλατο έχει πλέον κερδίσει τη θέση του στα περισσότερα σπίτια της χώρας.

Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο και η νέα συνήθεια

Το χριστουγεννιάτικο καραβάκι ήταν συνυφασμένο με αποχωρισμούς και δυσάρεστες αναμνήσεις, οπότε δεν μπορούσε πια να συμβολίζει τις οικογενειακές στιγμές, γεμάτες θαλπωρή και ευτυχία. Κάπως έτσι, το νεόφερτο χριστουγεννιάτικο δέντρο εκτόπισε το παραδοσιακό καράβι που στόλιζαν οι Έλληνες τις ημέρες των Χριστουγέννων. Στην Ελλάδα το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου το έφεραν οι Βαυαροί. Στολίστηκε για πρώτη φορά στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα στο Ναύπλιο και εν συνεχεία στην Αθήνα, όπου οι κάτοικοι έκαναν ουρές για να το θαυμάσουν. Σε ορισμένες περιοχές (κυρίως στα νησιά) οι κάτοικοι εξακολουθούσαν να στολίζουν καραβάκια, σε μία προσπάθεια να διατηρηθεί η κληρονομιά των προγόνων τους. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια ορισμένων Δήμων της χώρας, ώστε να επαναφέρουν το έθιμο στην αρχική του μορφή, στολίζοντας στις πλατείες τους καραβάκια αντί για έλατα. Όμως, η αλήθεια είναι πως το έλατο έχει πλέον κερδίσει τη θέση του στα περισσότερα σπίτια της χώρας.

Τα έθιμα στις Κυκλάδες

Η Ελλάδα υπήρξε ιστορικά χώρα ναυτικών. Ειδικά στις Κυκλάδες, τα παλαιότερα χρόνια, δεν υπήρχε άντρας που να μην ασχολούνταν με τη θάλασσα. Ναυτικοί, ψαράδες και θαλασσοπόροι έφευγαν καθημερινά προς άγνωστα νερά, αφήνοντας πίσω τις οικογένειές τους. Συνεπώς, όσοι έμεναν πίσω, στόλιζαν χειροποίητα καράβια, προκειμένου να υποδεχτούν τους αγαπημένους τους αλλά και να τους τιμήσουν. Συνήθως το στόλιζαν στις 6 Δεκέμβρη, προς τιμήν του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών. Το καράβι, όπως αρκετοί λαογράφοι σημειώνουν, εκτός από την τιμή στους ναυτικούς, αποτελεί και ένα σύμβολο για την αρχή της νέας πορείας που πήρε η ζωή των ανθρώπων μετά την γέννηση του Χριστού. Στο παρελθόν, τα παιδιά στα κυκλαδίτικα νησιά, κατασκεύαζαν καράβια με χαρτί και ξύλο, τα στόλιζαν με διάφορα χαρτάκια, κορδέλες, σχοινιά και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα. Οι γείτονες έριχναν μικρές λιχουδιές μέσα σε κάθε βάρκα, όπως γλυκά ή καραμέλες, καθώς τραγουδούσαν. Σήμερα, κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, υπάρχουν πολλά νησιά που συνεχίζουν να στολίζουν χριστουγεννιάτικα καράβια με φωτάκια και στολίδια, τα οποία είναι παραδοσιακά και συμβολικά για τον τόπο.

Στο παρελθόν, τα παιδιά στα κυκλαδίτικα νησιά, κατασκεύαζαν καράβια με χαρτί και ξύλο, τα στόλιζαν με διάφορα χαρτάκια, κορδέλες, σχοινιά και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα.

Το χριστουγεννιάτικο καράβι στη Μύκονο του σήμερα

Ανάμεσα στα νησιά των Κυκλάδων, που ακολουθούσαν τα έθιμα και στόλιζαν κατά βάση χριστουγεννιάτικο καράβι, είναι και η Μύκονος. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί αισθητά η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση στο νησί, που βασίζεται στο καράβι και την ιστορία των ναυτικών, για την οποία ειδικά η Μύκονος φημίζεται. Πλέον, το χριστουγεννιάτικο δέντρο δεσπόζει στα περισσότερα σαλόνια των Μυκονιατών, καθώς και στα σημεία που έχει αναλάβει να στολίσει ο δήμος, όπως το Δημαρχείο και η πλατεία της Άνω Μεράς. Το Mykonos Post μίλησε με τον Κωνσταντίνο, μόνιμο κάτοικο του νησιού, ο οποίος σχολίασε χαρακτηριστικά πως «Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η αλήθεια είναι πως σε αρκετά σπίτια του νησιού, έβλεπες μέσα από τα παράθυρα στα σαλόνια να δεσπόζει το παραδοσιακό καράβι, στολισμένο με τα λαμπιόνια του και κάθε λογής διακοσμητικό. Έβλεπες επίσης παιδιά να τρέχουν στους δρόμους με τα καράβια, που μόλις πριν λίγη ώρα δημιούργησαν μόνα τους και να περηφανεύονται για το κατόρθωμά τους. Ήταν πολύ όμορφες στιγμές, που μου θύμιζαν παλαιότερες εποχές. Τώρα πια, τη θέση του καραβιού, έχει πάρει το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο ναι μεν φέρνει χαρά και θαλπωρή στα σπίτια, αλλά δεν συγκρίνεται με το χριστουγεννιάτικο καράβι και την πλούσια ιστορία που κρύβει». Πράγματι, για τους νησιώτες ήταν μια διαδικασία που τους έφερνε κοντά με τις ρίζες τους. Ωστόσο, από το 2004 μέχρι και σήμερα, πραγματοποιείται από την ΚΔΕΠΠΑΜ ένα εργαστήρι κατασκευής καράβας, προκειμένου τα παιδιά αλλά και οι μεγαλύτεροι να έχουν την ευκαιρία να θυμηθούν τα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους και να τα τιμήσουν έμπρακτα τις γιορτινές μέρες. Η Πρόεδρος της ΚΔΕΠΠΑΜ, Ανδριανή Κουφού, μίλησε στο Mykonos Post για τη σημασία του εργαστηρίου, το οποίο πραγματοποιήθηκε και φέτος πριν από λίγες μέρες. «Η κατασκευή καράβας, θέλει να στείλει το δικό της μήνυμα. Πριν μερικά χρόνια -ακόμα και σήμερα- πολλοί νησιώτες, (αλλά και στην ευρύτερη Ελλάδα), οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν ναυτικοί, ψαράδες ή καραβοκύρηδες, από την ημέρα του Αγίου Νικολάου έως και την ημέρα των Θεοφανείων, αντί για χριστουγεννιάτικο δέντρο, στόλιζαν και εξακολουθούν να στολίζουν καράβι. Το στόλιζαν με φωτάκια, καρύδια, κάστανα, κουκουνάρια, ό,τι είχαν. Με την ολοκλήρωση του εργαστηρίου, ο καθένας μπορεί να κρατήσει το όμορφο δημιούργημά του, να το πάρει σπίτι του και να το στολίσει. Το πιο συγκινητικό είναι που όλοι φεύγουν με ένα τεράστιο χαμόγελο. Μάλιστα, πολλές φορές, περπατούν στον δρόμο, κρατούν το καράβι τους και το δείχνουν στους περαστικούς με καμάρι».